Bir doktor hastasını nasıl değerlendirir?
Prof. Dr. Mahmut Bayık
Hastası doktor için kutsaldır. Hasta olan kişi canı ile ilgili bir sorun nedeniyle yardım almaya gelmiş birisidir. İnsanlar başlarına sıkıntı gelmeden sağlıklarının kıymetini bilmezler. Ancak şurası bir gerçektir ki en büyük hazinemiz sağlığımızdır. Bu nedenle bir doktor hastasını azami dikkat ve özenle değerlendirmelidir. Ancak bu işlem belli bir sistematik içinde yapılırsa kıymet kazanır.
Bir doktor öncelikle hastasına karşı güleryüzlü ve şefkatli olmalıdır. Onu karşılayışından uğurlayışına kadar ilgili ve özenli olmalıdır. Muayenenin en önemli kısımlarından birisi hastanın sıkıntısının ne olduğunu öğrenip bu konuda hastasından detaylı bilgi almak, onu dinlemektir. Buna biz hastanın hikayesi diyoruz. İyi bir hikayede doktor yönlendirici olmayan fakat durumu daha net değerlendirmemize yardım eden sorularla hastanın şikayetinin ne gibi hastalıklarla ilgili olabileceği konusunda ön çıkarımlarda bulunur. Bazı hastalıkların tanısı sadece hastanın hikayesine göre konur.
Hastayı değerlendirmenin ikinci aşaması hastayı muayene etmektir. Bir hematolog (ve iç hastalıkları uzmanı) doktor hastasını baştan aşağı muayene etmelidir. Muayenede hastanın anlattıkları ile ilgili olası problemli bölgelere özellikle dikkat edilmelidir. İyi bir muayene hikaye ile alınan bilgileri tamamlayıcı niteliktedir.
Hastayı değerlendirmenin üçüncü aşaması laboratuar tetkikleri ile düşünülen tanının doğrulanması aşamasıdır. Doktor tetkikleri çalakalem istememelidir. Her istediği tetkiki hastalığın tanısına ve/veya eşlik eden olası durumları açığa çıkarmaya yönelik olarak istemelidir.
Bazan tanı konulduktan sonra hastalığın hangi aşamada ve yaygınlıkta olduğuna yönelik olarak da tetkikler yapılarak hastalığın resmi ortaya çıkarılır. Bu durum hem hastanın tedavi şeklinin seçimi, hem hastalığın nasıl seyredeceğinin (prognoz) tahmin edilmesi, hem de tedavinin etkinliğinin takibi için gereklidir. Bazı durumların önceden iyi planlanarak yapılması tedavinin başarısı için şarttır.
Doktor ile hastasının karşılıklı olarak en önemli iletişim kurdukları yerlerden birisi de hastanın bilgilendirilmesidir. Bu iş bir sanattır. Doktor hastalığı objektif olarak, abartmadan veya olduğundan düşük göstermeden, hastanın anlayabileceği dille anlatmalıdır. Bilgilendirme sırasında hasta yakınlarının da ortamda bulunması faydalı olacaktır. Hasta bilgilendirilirken sürekli olarak gözlemlenerek anlatılanları doğru anlayıp anlamadığı, panik ve sıkıntı yaşayıp yaşamadığı değerlendirilmeli, bilgilendirmenin dili ona göre ayarlanmalıdır. Hasta umutsuzluğa sevk edilmemeli, hatta hastalıkla savaşmaya yüreklendirilmeli fakat bunu yaparken de yanlış yere umut da verilmemelidir. Onun için bilgilendirmede bir kalıp yoktur. Bilgilendirme sırasında hasta iyi gözlemlenmeli, empati yapılmalı ve destek olunmalıdır. Bu iş bunun için bir sanattır.
Hasta hekim ilişkisinde en önemli husus güvendir. Hasta hekimine güvenmelidir. Bu ilişkinin kurulamadığı durumlarda hasta başka bir doktora gitmelidir. Aynı şekilde böyle bir ilişkinin kurulmadığını hisseden doktor da hastayı tedavi ve takip etmeyi (aynı branştan başka bir doktor bulunması şartıyla) red edebilmeli, veya başka bir doktora yönlendirebilmelidir. Güven için doktorun hastasına karşı şefkatli, sevgi ile onu dinleyen, bilgilendiren ve bilgisi ile doğru yönde adımlar atabilen birisi olması gerekir. Burada en önemli husus hasta ve hasta yakınları ile ilişkide aradaki mesafeyi korumak, ciddi ve ilgili olabilmeyi bilmektir.